کد مطلب:193994 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:159
ارزش دنیا از نگاه امام علی
امیرمؤمنان علیه السلام درباره دنیا تشبیهی به كار برده اند كه تا جایی كه در كتاب ها مطالعه
[ صفحه 206]
كرده ام قبل از ایشان كسی این نوع تشبیه را به كار نبرده است. البته امیرمؤمنان و ائمه اطهار علیهم السلام مطالب ابتكاری بسیاری دارند. حضرت می فرمایند: «و الله لدنیاكم هذه أهون فی عینی من عراق خنزیر فی ید مجذوم [1] ؛ به خدا سوگند كه دنیای شما در چشم من بی ارج تر از پاره ی استخوان خوكی است كه در دست شخص جذامی باشد.» در نهج البلاغه كلمه عراق با كسر عین ثبت شده است، و علامه مجلسی در بحار دو وجه (عراق و عراق) را ذكر كرده اند كه هر كدام معنای خاصی دارد و به قول مرحوم مجلسی هر دو در منتهای پلیدی است. عراق به استخوان بی گوشت و عراق به روده شكم خوك می گویند. حضرت می فرمایند: «دنیاكم» چون دنیا برای حضرت نیست. ممكن است كسی از دنیا بدش بیاید اما طلاقش ندهد؛ مانند كسی كه زن بدی دارد ولی طلاقش نمی دهد. حضرت از دنیا جدا شدند و آن را سه طلاقه كرده اند و زن سه طلاقه قابل رجوع نیست. البته، دنیا فقط محرمات نیست، بلكه حلال هم در این دنیا وجود دارد، اما دلبستگی مسئله ای است و بهرمندی از نعمت ها بدون دلبستگی مسئله ای دیگر. عراق استخوان خوكی است كه حیوانات گوشت آن را خورده اند. اگر عراق باشد، یعنی روده. آن هم روده درون شكم خوك كه انسان از تصور آن نیز حالش به هم می خورد. انسان ها از دیدن شكمبه حیوانات حلال گوشت دوری می كنند چه رسد به شكمبه خوك، آن هم در دست انسان جذامی. اگر یك سینی غذا در جلو شخص جذامی گذاشته شده است مردم از آن می گریزند، چه رسد به این كه غذا در دست جذامی باشد. در اسلام سفارش شده است همان طور كه از شیر فرار می كنید از شخص جذامی فرار كنید آن وقت با این اوصاف حضرت فرمودند: دنیای شما از این هم پست تر است.
این دنیا فقط پول، جوانی، ریاست، خوش اندامی و غیره نیست. قرآن كریم جزئی از دنیا را اولاد و تفاخر و غیره ذكر كرده است. پول فقط یكی از مظاهر دنیا است. در منتهی الآمال آمده است حضرت امام باقر علیه السلام می فرمایند: اگر انسان از خودش واعظ نداشته باشد وعظ دیگران فایده ای به حالش ندارد. انسان اگر پا نداشته باشد با صد تا عصا هم
[ صفحه 207]
نمی تواند راه برود، باید پا داشته باشد تا بتواند به كمك عصا راه برود. باید انسان خودش اقدام به اصلاح نفس كند تا موعظه های دیگران برایش سودمند باشد. وقتی كه انسان «و كله الله الی نفسه» شد، یعنی خدا او را به خویش واگذار كرد برای پول و مانند آن آدم هم می كشد. یكی از كارهایی كه ابن زیاد نسبت به حضرت مسلم انجام داد این بود كه با حیله های مختلف از جمله پول وضعیت دشوار و غریبی را بر آن حضرت تحمیل كرد. او به كسانی پول داد و گفت پرچمی را بردارید و اعلام كنید هر كس زیر پرچم قرار گیرد جان و مال او در امام خواهد بود. او هم چنین عده ای را با ریاست و عده دیگری را با پول تطمیع كرد و كوفه را به چندین قسمت تقسیم كرد تا نقشه خود را پیاده كند. در نهایت وضع چنان شد كه دوستان حضرت مسلم بن عقیل هم از اطراف او پراكنده شدند. این همان دنیایی است كه امام ما درباره آن می فرمایند از استخوان خوك در دهان شخص مبتلا به خوره بی ارزش تر است.
خیلی از امثال من بعضی از محرمات و واجبات را نمی دانند. اسحاق بن عمار [2] به حضرت عرض كرد: «یابن رسول الله، بچه ای دارم كه اذیت می كند. چقدر حق دارم كه او را بزنم؟» خیلی ها ممكن است اهل نماز و روزه باشند، اما نمی دانند كه پدر تا چه حدی حق دارد بچه اش را تنبیه كند؟ حضرت فرمودند: چقدر او را می زنی؟ گفت: خیلی شیطان است شاید روزی صد مرتبه او را بزنم. حضرت فرمودند: نه، جایز نیست. عرض كرد: یابن رسول الله، چقدر بزنم؟ گفت: یك مرتبه. عرض كرد: فایده ندارد. فرمودند: دو مرتبه. عرض كرد: یابن رسول الله، به خدا قسم، اگر بداند او را بیش از دو بار نمی زنم زندگی ام را تباه خواهد كرد. حضرت فرمودند: سه مرتبه بزن. گفت: یابن رسول الله، فایده ندارد. نقل می كنند كه حضرت صورتشان سرخ شد و غضب در صورت مباركشان ظاهر شد و فرمودند: «اگر حكم خدا را بلدی برو و خودت عمل كن».
انسان اگر «و كله الله الی نفسه» شد تمام فكر و ذكرش معطوف خوراك و لباسش می گردد و از امور معنوی و دینی باز می ماند. از سوی دیگر اگر بخواهد بداند كه واجبات
[ صفحه 208]
و محرمات چیست خیلی وقت پیدا نمی كند كه به دنیا برسد، فقها می فرمایند: ظلم مطلقا حرام است. اما قبل از آن باید بدانیم ظلم چیست؟ هر چیزی كه عرفا ظلم بر آن صدق كند، ظلم است مثلا اگر پدری بچه كوچكش را بترساند تا به این طرق موجبات تفریح پدر فراهم شود، این هم ظلم است اگر عرف می گوید ظلم است این حرام است. البته، شاید از محبت این كار را انجام بدهد، اما اگر محبت مصداق ظلم باشد حرام است. این بچه می ترسد و اشكش جاری می شود این ظلم نیست؟ انسان بچه اش را به هوا پرتاب می كند و او می ترسد این ظلم نیست؟ ظلم تنها مال مردم خوردن و شهوات نیست، اینها هم مصادیق ظلم است. آن وقت این خود انسان است كه زمینه «لم یرد الله بعبد خیرا» را فراهم می كند. «ان الله لا یظلم مثقال ذرة [3] ؛ خدا به اندازه ذره ای به كسی ستم نمی كند». من در جایی غیر از قرآن ندیدم كه از ذره به مثقال تعبیر شده باشد. ذره چه مقدار است كه وزن آن را هم بخواهیم حساب كنیم؟ این طور نیست كه خداوند خودش اراده كند بنده ای را به نفس خود واگذارد، بلكه جزای این انسان و نتیجه اعمال او همین است و زمینه ساز آن خود ما هستیم و كلید آن در دست ما است.
[ صفحه 209]
[ صفحه 206]
كرده ام قبل از ایشان كسی این نوع تشبیه را به كار نبرده است. البته امیرمؤمنان و ائمه اطهار علیهم السلام مطالب ابتكاری بسیاری دارند. حضرت می فرمایند: «و الله لدنیاكم هذه أهون فی عینی من عراق خنزیر فی ید مجذوم [1] ؛ به خدا سوگند كه دنیای شما در چشم من بی ارج تر از پاره ی استخوان خوكی است كه در دست شخص جذامی باشد.» در نهج البلاغه كلمه عراق با كسر عین ثبت شده است، و علامه مجلسی در بحار دو وجه (عراق و عراق) را ذكر كرده اند كه هر كدام معنای خاصی دارد و به قول مرحوم مجلسی هر دو در منتهای پلیدی است. عراق به استخوان بی گوشت و عراق به روده شكم خوك می گویند. حضرت می فرمایند: «دنیاكم» چون دنیا برای حضرت نیست. ممكن است كسی از دنیا بدش بیاید اما طلاقش ندهد؛ مانند كسی كه زن بدی دارد ولی طلاقش نمی دهد. حضرت از دنیا جدا شدند و آن را سه طلاقه كرده اند و زن سه طلاقه قابل رجوع نیست. البته، دنیا فقط محرمات نیست، بلكه حلال هم در این دنیا وجود دارد، اما دلبستگی مسئله ای است و بهرمندی از نعمت ها بدون دلبستگی مسئله ای دیگر. عراق استخوان خوكی است كه حیوانات گوشت آن را خورده اند. اگر عراق باشد، یعنی روده. آن هم روده درون شكم خوك كه انسان از تصور آن نیز حالش به هم می خورد. انسان ها از دیدن شكمبه حیوانات حلال گوشت دوری می كنند چه رسد به شكمبه خوك، آن هم در دست انسان جذامی. اگر یك سینی غذا در جلو شخص جذامی گذاشته شده است مردم از آن می گریزند، چه رسد به این كه غذا در دست جذامی باشد. در اسلام سفارش شده است همان طور كه از شیر فرار می كنید از شخص جذامی فرار كنید آن وقت با این اوصاف حضرت فرمودند: دنیای شما از این هم پست تر است.
این دنیا فقط پول، جوانی، ریاست، خوش اندامی و غیره نیست. قرآن كریم جزئی از دنیا را اولاد و تفاخر و غیره ذكر كرده است. پول فقط یكی از مظاهر دنیا است. در منتهی الآمال آمده است حضرت امام باقر علیه السلام می فرمایند: اگر انسان از خودش واعظ نداشته باشد وعظ دیگران فایده ای به حالش ندارد. انسان اگر پا نداشته باشد با صد تا عصا هم
[ صفحه 207]
نمی تواند راه برود، باید پا داشته باشد تا بتواند به كمك عصا راه برود. باید انسان خودش اقدام به اصلاح نفس كند تا موعظه های دیگران برایش سودمند باشد. وقتی كه انسان «و كله الله الی نفسه» شد، یعنی خدا او را به خویش واگذار كرد برای پول و مانند آن آدم هم می كشد. یكی از كارهایی كه ابن زیاد نسبت به حضرت مسلم انجام داد این بود كه با حیله های مختلف از جمله پول وضعیت دشوار و غریبی را بر آن حضرت تحمیل كرد. او به كسانی پول داد و گفت پرچمی را بردارید و اعلام كنید هر كس زیر پرچم قرار گیرد جان و مال او در امام خواهد بود. او هم چنین عده ای را با ریاست و عده دیگری را با پول تطمیع كرد و كوفه را به چندین قسمت تقسیم كرد تا نقشه خود را پیاده كند. در نهایت وضع چنان شد كه دوستان حضرت مسلم بن عقیل هم از اطراف او پراكنده شدند. این همان دنیایی است كه امام ما درباره آن می فرمایند از استخوان خوك در دهان شخص مبتلا به خوره بی ارزش تر است.
خیلی از امثال من بعضی از محرمات و واجبات را نمی دانند. اسحاق بن عمار [2] به حضرت عرض كرد: «یابن رسول الله، بچه ای دارم كه اذیت می كند. چقدر حق دارم كه او را بزنم؟» خیلی ها ممكن است اهل نماز و روزه باشند، اما نمی دانند كه پدر تا چه حدی حق دارد بچه اش را تنبیه كند؟ حضرت فرمودند: چقدر او را می زنی؟ گفت: خیلی شیطان است شاید روزی صد مرتبه او را بزنم. حضرت فرمودند: نه، جایز نیست. عرض كرد: یابن رسول الله، چقدر بزنم؟ گفت: یك مرتبه. عرض كرد: فایده ندارد. فرمودند: دو مرتبه. عرض كرد: یابن رسول الله، به خدا قسم، اگر بداند او را بیش از دو بار نمی زنم زندگی ام را تباه خواهد كرد. حضرت فرمودند: سه مرتبه بزن. گفت: یابن رسول الله، فایده ندارد. نقل می كنند كه حضرت صورتشان سرخ شد و غضب در صورت مباركشان ظاهر شد و فرمودند: «اگر حكم خدا را بلدی برو و خودت عمل كن».
انسان اگر «و كله الله الی نفسه» شد تمام فكر و ذكرش معطوف خوراك و لباسش می گردد و از امور معنوی و دینی باز می ماند. از سوی دیگر اگر بخواهد بداند كه واجبات
[ صفحه 208]
و محرمات چیست خیلی وقت پیدا نمی كند كه به دنیا برسد، فقها می فرمایند: ظلم مطلقا حرام است. اما قبل از آن باید بدانیم ظلم چیست؟ هر چیزی كه عرفا ظلم بر آن صدق كند، ظلم است مثلا اگر پدری بچه كوچكش را بترساند تا به این طرق موجبات تفریح پدر فراهم شود، این هم ظلم است اگر عرف می گوید ظلم است این حرام است. البته، شاید از محبت این كار را انجام بدهد، اما اگر محبت مصداق ظلم باشد حرام است. این بچه می ترسد و اشكش جاری می شود این ظلم نیست؟ انسان بچه اش را به هوا پرتاب می كند و او می ترسد این ظلم نیست؟ ظلم تنها مال مردم خوردن و شهوات نیست، اینها هم مصادیق ظلم است. آن وقت این خود انسان است كه زمینه «لم یرد الله بعبد خیرا» را فراهم می كند. «ان الله لا یظلم مثقال ذرة [3] ؛ خدا به اندازه ذره ای به كسی ستم نمی كند». من در جایی غیر از قرآن ندیدم كه از ذره به مثقال تعبیر شده باشد. ذره چه مقدار است كه وزن آن را هم بخواهیم حساب كنیم؟ این طور نیست كه خداوند خودش اراده كند بنده ای را به نفس خود واگذارد، بلكه جزای این انسان و نتیجه اعمال او همین است و زمینه ساز آن خود ما هستیم و كلید آن در دست ما است.
[ صفحه 209]
[1] نهج البلاغه، كلام 236.
[2] از جمله ثقات است.
[3] نساء، آيه 40.